architecture parlante - Archivolta 4/2010

Budynki są jak ludzie, każdy ma coś własnego do opowiedzenia. Opowieści niektórych są zachwycające i głębokie, innych emocjonalne i ekspresyjne, są też precyzyjne i wystylizowane, choć obojętne, jeszcze innych – kompletnie niezrozumiałe (1). Krzysztof Ingarden

Istotą architektury jest jej komunikatywność, czyli czytelność dla odbiorcy, by umożliwić mu łatwe postrzeganie jej przeznaczenia. Architekt od zawsze próbuje sprostać tym wymaganiom. Budowla jest najpierw schronieniem, zapewnieniem odpowiedniej izolacji od niekorzystnych warunków zewnętrznych. Nie na darmo odwołuje się więc do idei zadaszenia – trójkątnego tympanonu, wywodzącego się od dwuspadowych przekryć archaicznych domów, szałasów czy ziemianek. W historii element ten został nobilitowany przez wyniesienie go ponad grunt i oparcie na słupach i belkach, którym nadano określoną symbolikę kapitela i bazy czy architrawu z ornamentalnym pasem fryzu i wieńczącego go gzymsu. To trójkątne pole zyskało szczególne znaczenie w klasycznym portyku. Ta racjonalno-symboliczna brama między nieprzystępnym światem zewnętrznym a bezpiecznym, oswojonym wnętrzem stała się archetypem budowli nie tylko świeckiej, ale i sakralnej, modyfikowanym w zależności od potrzeb, od antyku, przez średniowiecze, nowożytność aż do współczesności. Z tej narracji korzystała zarówno architektura publiczna, jak i mieszkaniowa. Inwestor widział tu możliwość indywidualnego wpływania na społeczeństwo, informując go o własnym statusie społecznym, bogactwie, pochodzeniu i przeznaczeniu realizowanego obiektu. W XIX w. utrwaliło się nawet przekonanie, iż kościoły powinny komunikować swą funkcję przy użyciu estetyki średniowiecza, a ratusze czy muzea odwoływać się do antyku grecko-rzymskiego. W XVIII w. Étienne-Louis Boullée wypowiedział znaną maksymę:

„Uważam, że nasze budynki, nade wszystko budynki publiczne, powinny być, w jakiś sposób, poematami. Obrazy, które przedstawiają naszym zmysłom powinny budzić w nas uczucia odpowiadające użytkowi, któremu te budynki są poświęcone” (2)

Radykalny modernizm zachwiał jednak porządkiem rzeczy, zwracając uwagę na zupełnie inne aspekty budowli, jak oszczędność, higiena czy racjonalizm rozwiązań przestrzennych przy zepchnięciu symboliki na dalszy plan lub – jak twierdzi Léon Krier – całkowitym jej wyeliminowaniu (3). W 1966 r. Robert Venturi w „Complexity and contradiction in architecture” wskazał dwa możliwe sposoby informowania o przeznaczeniu budowli: albo dosłownie, poprzez jej formę – tzw. „duck”, lub też pośrednio, dzięki doczepionym znakom, udekorowanej w ten sposób budy-skorupy – tzw. „decorated shed” (4)

Jak dzisiaj przebiega komunikacja między budowlą a jej użytkownikiem? Czy projekty i realizacje, zebrane w niniejszym wydaniu Archivolty, odpowiednio informują nas o swej treści? Ile w nich chwytliwej stylizacji, a ile indywidualnego języka i twórczej wyobraźni? Zachęcam do krytycznego spojrzenia podczas lektury,

Ryszard Nakonieczny

(1) Tadeusz Barucki, Architekci polscy o architekturze 1909–2009, Salix alba, Warszawa 2009, s. 416.

(2) J. Krzysztof Lenartowicz, Słownik psychologii architektury, Politechnika Krakowska im. T. Kościuszki, Kraków 2005, s. 11.

(3) Leon Krier, Architektura, wybór czy przeznaczenie, Arkady, Warszawa 2001, s. 28–87.

(4) Charles Jencks, Architektura postmodernistyczna, Arkady, Warszawa 1987, s. 44.

Spis treści

7–10

Richard Meier. Lido di Jesolo

Agnieszka Morga, Ewa Odyjas

11–14

O akupunkturze w architekturze. Rozmowa z Samuelem Delmasem

rozmawiała: Barbara Walkiewicz

16–19

ISOKON Londyn

Marta Gutowska

20–24

Muzyk przestrzeni. Cisza, która zagłuszyła hałas

Maciej Bednarski, Dariusz Florczak

25–27

Muzeum jako performance

Magdalena Zięba

28–31

Shanghai, Slaughterhouse 1933, czyli chiński przepis na renowację

Monika Budniak

33–36

Architektura jako język

38–41

Muzeum Lotnictwa Polskiego. Śmigło z betonu i szkła

Ewa Dworzak-Żak

42–43

Muzeum Lotnictwa Polskiego w obiektywie

Krzysztof Eberle / Ronet.pl

44–49

Zespół 3 budynków wielorodzinnych w Katowicach na osiedlu Bażantów

Miłosz Jaksik

50–52

Hotel „Bukovina”

Dariusz Bobak, Krzysztof Martyniak [art. sponsorowany]

53–56

Hotel Hilton Garden w Katowicach – projekt koncepcyjny

Marcin Jagiełło, Jarosław Krysiak

57–59

Osiedle komunalne przy ulicach Dębowej i Sportowej w Katowicach

Jan Pallado

60–61

Prostota kontra finezja – różne spojrzenia na współczesną architekturę

Wienerberger

62–64

Funkcjonalizm w kreowaniu wnętrz mieszkalnych

Rafał Radziewicz-Winnicki

66–68

Śląskie Dni Architektury

69–72

URBANITY, czyli warsztaty zapoznawcze centralnej Europy

Joanna Koszewska, Dorota Nagowska

73

Świadome wnętrze 2010

74–75

BILANS

Baza brzemiennego balastu

Immanentna impotencja idei

Piotr Średniawa

76–79

Regionalizm a edukacja

Anna Sołtysik

80–82

O jakości w architekturze

Anna Zabdyr-Jamróz, Jan Kurek

83–85

Umyj sobie dworzec

Aleksander Krajewski

86

100-lecie uczelni technicznych we Wrocławiu – jubileuszowa wystawa w Muzeum Architektury we Wrocławiu

Marta Czyż

88–90

Laboratorium myśli architektonicznej. Projekty konkursowe przebudowy rynku w Katowicach z 1947 r.

Aneta Borowik

91–92

Henryk Buszko i Aleksander Franta – laureatami Medalu im. Zygmunta Majerskiego 2010

Nina Juzwa

93–95

Alfred Anton Wiedermann – zapomniany architekt Śląska Cieszyńskiego

Przemysław Czernek