Peryferie modernizmu - Archivolta nr 1 w 2010 roku

Modernizm narodził się w wielkich metropoliach intelektualnych Europy: Wiedniu, Berlinie czy Paryżu. Szybko jednak rozprzestrzenił się po świecie, docierając nawet na obszary głębokiej prowincji. Zanim jednak osiągnął swą radykalną doktrynę nakazującą realizację architektury pragmatycznej, higienicznej, ekonomicznej i utylitarnej, meandrował po wielu płyciznach, rozbijając swe doktryny na zrębach klasyki i tradycji.

Jego liczne nurty uwalniały się stopniowo spod wpływów przeszłości, wydając niedojrzałe jeszcze owoce secesji (art nouveau) czy ekspresjonizmu. Kulminacja nastąpiła już w fazie tzw. stylu międzynarodowego, inaczej zwanego funkcjonalizmem. Wówczas demiurgami stali się Le Corbusier, Walter Gropius czy Mies van der Rohe, którzy znaleźli wielu naśladowców na wszystkich krańcach kontynentu. Po II wojnie światowej modernizm wszedł w fazę późną, schyłkową, a nawet manieryczną, przełamując radykalnie lakoniczny, gładki i pudełkowy charakter sprzed wojny. Nastąpiła pewnego rodzaju komplikacja i zwrot ku efektom rzeźbiarskim i organicznym. Eksponowano szorstkość i surowość przy pełnej szczerości materiałów. Niestety niejednokrotnie wypaczono szczytne idee stylu, poprzez wznoszenie megastrukturalnych osiedli wielkopłytowych, o niskim standardzie wykonawczym w zakresie nie tyle materiału i konstrukcji, ale przede wszystkim dyspozycji przestrzeni wewnętrznych i zewnętrznych. Projektowano dla klienta masowego przy pogwałceniu jego indywidualnych potrzeb. Tak nastąpił kres idei.  Wymownym przykładem upadku doktryny stało się wyburzenie osiedla Pruitt-Igoe w St Louis w 1972 roku, autorstwa Minoru Yamasakiego. Ale modernizm nie zginął. Żyje i odradza się ze zdwojoną siłą po okresie postmodernizmu i fetyszyzmu dla ekstrawaganckiej formy. Neomodernistyczne budynki zauważyć można w każdym zakątku świata. Szczytne cele przedwojennego nurtu znajdują ciągle swych naśladowców nie tylko w zakresie powierzchownej estetyki. Granice modernizmu są więc płynne, roztapiają się w czasie i w przestrzeni. Podziwiamy obiekty dawne, ale i najnowsze, znane i nieznane, szczególnie na obszarach peryferyjnych, które nigdy nie skupiały na sobie wystarczającej uwagi historyków sztuki i naukowców. Nie zostały jeszcze w pełni rozpoznane. Peryferia musiały zawsze mierzyć się z problemem własnej granicy politycznej, gospodarczej, kulturowej czy estetycznej. Ich odległe położenie względem metropolii wymuszało tu tendencje do indywidualizacji i własnego samookreślenia. Nasiliło się to szczególnie w dwudziestoleciu międzywojennym. Wówczas polskie kresy wschodnie, zachodnie, północne i południowe w oparciu o idee nowoczesności budowały swój własny wizerunek, swoją nową porozbiorową tożsamość. Biały modernizm zagościł na Pomorzu (np. Gdynia, Jurata, Hel), na Kujawach (Bydgoszcz, Toruń), Górnym Śląsku (Katowice, Chorzów, Bielsko, Cieszyn, Skoczów), by przeciwstawić się architekturze poprzedniego okresu. Peryferie nie koniecznie były słabsze i wtórne wobec swych centrów. Miały pewną nad nimi przewagę. Na ich obszarach mieszały się wpływy i kultury, co doprowadziło do zróżnicowania idei i wytwarzania lokalnego kolorytu zjawiska nowoczesności. Transgraniczna rywalizacja wymusiła tu dynamikę i wzrost ruchu inwestycyjnego. Czasami kultury lokalne oddziaływały na stołeczne, tworząc skomplikowaną układankę w sieci powiązań i wzajemnych zależności. Dzięki temu poznawanie modernizmu jest pasjonujące i dostarcza wiele satysfakcji, co mam nadzieję udzieli się również naszym Czytelnikom po przeczytaniu niniejszego wydania Archivolty. Zawartość przypomina nie tylko wybitne, ale i nieco zapomniane przykłady tego nurtu, odkrywa dotąd nieznane karty z jego geografii, wskazując trwałość idei i jej recepcję w architekturze najnowszej.

Miłej lektury

Archivolta 1/2010 w Księgarni W-A.pl alejahandlowa.eu > > >

Spis treści

6 FTA – Moneo, Souto de Moura, Galfetti, Kimm – podsumowanie wykładów Tomasz Podniesiński
8–11 Goetheanum. Architektura tajemna Jan Kurek
12–15 Trzy muzea Ralpha Johnsona Wojciech Leśnikowski
16–18 Stacja kolejowa Nørreport COBE
20–22 Studenckie projekty w centrum Londynu Alicja Choła
23 Osiedle (dla?) Pilotów Janusz Nowosielski
24–26 Budynek A-40 w Brzeziu pod Opolem – biura firmy KNAUF Antoni Domicz
27 INFATEC ...inteligentny wybór nowoczesnej elewacji
28–29 Woda zdrowia doda Miejski Zakład Kąpielowy w Zabrzu Anna Syska
30–32 Wielki problem wielkiej płyty Błażej Ciarkowski
34 Puryzm przestrzeni Martyna Radłowska-Obrusnik
36–37 Energia architektów przeciw światowemu kryzysowi Monika Kupska-Kupis, VELUX Polska
38–40 Copenhagen Design Week 2009 Ewa Dudek, Wojciech Nowak
42 Innovation via Design
44–45 „Cieślar +2” w Czeskim Cieszynie i Gliwicach Jan Duda, Aleksander Niedzielski
47 Nowoczesne technologie systemowe w pracach wykończeniowych Hoyez i Parthos Jacek Garścia, FERBUD
48 Design miejski Aneta Dołba
49-51 Doświadczać miasto – warsztaty architektoniczne w Oświęcimiu Kinga Racoń-Leja
52–53 Belle époque. Oblicza secesji
55–57 Kilka uwag o współczesnej architekturze sakralnej Iwona Jastrzębska-Puzowska
58–61 Miejsce i przestrzeń. Kościół na Górze Borkowskiej w Krakowie Helena Postawka
62–64 Willa przy ulicy Bratków 5 w Katowicach – nieznany przykład szkieletowej konstrukcji stalowej w budownictwie jednorodzinnym Aleksander Krajewski
65–67 Bydgoska architektura mieszkaniowa lat 20. i 30. XX wieku Agnieszka Wysocka
68–70 Dwie modernistyczne wille w Skoczowie i ich architekci – Josef Hoffmann i Jacques Groag Ursula Prokop
71 „Architektura i Wartości” Andrzej Basista
72–74 Poza kanonem. „Projekt Skoczów. Za-skoczenie” Joanna Jędrzejczyk, Ewelina Rosińska, Aleksandra Suława
75 „WUWA 1929–2009” Jadwiga Urbanik
76–78 Modernistyczne gesamtkunstwerk a koncepcja ogródków jordanowskich w Katowicach dwudziestolecia międzywojennego Irma Kozina
79–82 Awangarda dla najmłodszych, czyli corbusierowskie okręty w ogrodach jordanowskich Górnego Śląska Ryszard Nakonieczny
84–87 Ogrody działkowe w przestrzeni miasta część 2 Anna Pawlikowska-Piechotka

Archivolta 1/2010 w Księgarni W-A.pl alejahandlowa.eu > > >